استفاده از شیروانی در موارد عمده معماری گوتیک

الف) شیروانی یک شیبی:

شیب تند موقعی که پای یک شبستان در میان می‌باشد و در آن هیچ گونه محدودیتی از نظر ارتفاع وجود ندارد، کوچک‌ترین مشکلی را به وجود نمی‌آورد: این امر در خصوص شیروانی‌های یک شیبی که شبستان‌های جانبی را محافظت می‌کنند، صادق نیست. شیب تند این شیروانی‌ها موجب برآمدگی تمامی ساختمان می‌شود؛ به همین دلیل بارها دیده شده که در یک کلیسا، یک شبستان مرکزی با بام کشیده و شبستان‌های جانبی با شیب‌های خیلی کم ترتیب یابند.
برای شیب‌های ضعیف، سیستم چوب بست با تیرهای افقی از همه مناسب‌تر بود. از طرفی معماران سعی می‌کردند تا برای شبستان‌های جانبی نیز از همین روش استفاده کنند، حال آن که شیروانی شبستان اصلی دارای شیروانک‌های کوچک بود.
شبستان کلیسای لارزیکور یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های این گونه شیروانی را ارائه می‌دهد. همین کلیسا در شبستان‌های جانبی دارای شیروانی‌هایی است که حامل تیرهای افقی بوده است که جزییات آن در شکل L (تصویر 1) مشاهده می‌شود.
کم کم سیستم شیروانک به شبستان‌های جانبی نیز سرایت می‌کند و از اوایل قرن سیزدهم ترتیباتی از نوع ترتیباتی که در شکل p مشاهده می‌شود، رواج می‌یابد.
تصویر (1)

ب) چندین شبستان در زیر یک شیروانی واحد:

بعضی اوقات سعی شده است که دو و حتی سه شبستان را در زیر یک شیروانی قرار دهند. این روش که در کلیسای «پواتیه» به کار رفته است، به بام، ارتفاعی خارج از اندازه می‌دهد. تنها در معماری غیرنظامی است که سعی شده تا از این افراط جلوگیری به عمل آید. در موقع مقتضی، نمونه‌هایی از بناهای چند شبستانی را که در آن، هر یک از شبستان‌ها دارای شیروانی مخصوص خود می‌باشند، اسم خواهیم برد.
راه حل معماری غیرنظامی این حسن را دارد که کم خرج می‌باشد اما معایبی هم در بر دارد که یکی از آنها انباشته ساختن برف‌هاست: با شیروانی بزرگ کلیسای «پواتیه» این عیب برطرف شده است.

ج) شیروانی‌های دنباله دار، شیروانی روی نقشه‌های چند ضلعی یا مدور:

تا حد امکان شیروانی‌ها به «پی نیون»‌های ساده‌ای منتهی می‌شوند. معماران گوتیک فرم‌های پیچیده را موقعی که نمی‌توانند مانع از آن شوند، قبول می‌کنند اما هرگز این فرم‌ها را جست و جو نمی‌کنند. یک «پی نیون» انتهای طبیعی یک بام با دو سراشیبی است که این بام به یک «پی نیون» ختم می‌شود: «دنباله» (قله) بام به سختی در اواسط قرن سیزدهم ظاهر می‌گردد (نمازخانه‌ی کر «امی ین»).
تصویر (2)
روی طرح‌های چند ضلعی یا مدوّر «آبسید»ها به هیچ وجه نمی‌توان از وابستگی به بام‌های مخروطی یا هرمی شکل اجتناب ورزید. این بام و همین طور دنباله‌ها، مستلزم شیروانک‌های برآمده‌ای است که فشار از هم گسیختگی آنها باید توسط شیارهایی از میان برود. تصویر 2 نشان دهنده‌ی ترتیبات این شیارها در موارد مختلف می‌باشد.

نحوه‌ی تخلیه‌ی آب‌ها

تا قرن سیزدهم، بام‌ها فاقد ناودان بودند: آب‌ها، آبشار مانند از شیروانی بزرگ روی شیروانی شبستان‌های جانبی جاری شده، از این شیروانی روی بام سرازیر می‌شدند و سپس به پای دیوارها سقوط کرده، از آن جا به زیرزمین وارد می‌شدند.
بعد از سپری شدن زمانی بس طولانی، فکر جلوگیری از این نابسامانی ظاهر می‌گردد و آن استفاده مجدد از ناودان قدیمی است: ناودان، آب‌های شیروانی را گرد می‌آورد و جوی‌های طولانی آنها را از پای دیوار دور می‌سازند.
این پیشرفت هنوز در زمان احداث نمازخانه‌های «آبسیدی» کلیسای «رِم» سال 1220 م. حاصل نشده بود. تنها در اواسط قرن سیزدهم بود که ناودان‌ها به تدریج بر بالای دیوارهای بناها نمایان گردید. اما آن چه ضرورت داشت هدایت آب‌های شیروانی بزرگ به سوی این ناودان‌ها بود: قبل از هر چیز، ترتیبی داده شد که این آب‌ها مستقیماً روی بام شبستان‌های جانبی بریزد که این کار موجب بروز یک انحراف می‌شد. پس از آن برای شیروانی بزرگ یک لبه‌ی ناودانی در نظر گرفته شد و در بناهای انگشت شماری نظیر کر «امی ین»، سعی شد تا آب‌های این ناودان‌ها از طریق لوله‌های فرودی تخلیه گردد: معمولاً جریان آب به کمک مجاری روباز ترجیح داده شد.
در قرن سیزدهم، با رواج ناودان‌ها، استفاده از مجراهای خزنده معمول گردید که این مجراها روی سراشیبی کمان‌های تکیه گاهی قرار داشت. در اصل، هیچ کاری ساده‌تر از این نبود.

در چه زمانی شیروانی‌ها نصب می‌شد

مختصری از فعالیت‌های عمومی یک کارگاه گوتیک
چون نقش شیروانی‌ها قبل از هر چیز حفاظت از طاق‌ها بود، از این رو طبیعی بود که شیروانی‌ها قبل از طاق‌ها نصب گردند.
یک نقاشی اثر «ویلار دو اون کور»، نه تنها مؤید این نظریه است بلکه در مجموع، ما را با نحوه‌ی کلی عملیاتی که در یک کارگاه ساختمانی گوتیک جریان داشت، آشنا می‌سازد. «ویلار» قسمت‌های مرتفع کلیسای «رِم» را آن طور که باید باشد، یعنی ناتمام مانده، به ما عرضه می‌دارد. او قسمت‌های پایین پوشیده شده و طاق بزرگ را به ما نشان می‌دهد که هنوز به اتمام نرسیده ولی توسط «تیران»‌‌هایی که باید آن را تا زمانی که در بر نگرفته متعادل نگه دارد، آماده شده است. در نقاشی مزبور، کمان‌های تکیه گاهی فقط به صورت شروع شده و در زیر ستونچه‌هایی که می‌بایست به حالت لخت باشند، تعدادی سنگ انتظار ساده دیده می‌شود. از این سند واقعی چنین استنباط می‌شود که نحوه‌ی کارها به شرح زیر بوده است (تصویر 3):
تصویر (3)
احداث پایه‌های مستقیم طاق بزرگ، اتصال آنها در سطح زیرسازی‌ها به وسیله‌ی تیران‌های موقتی؛ نصب شیروانی‌ها در زیر همین پناهگاه بود که طاق‌های بزرگ ساخته می‌شد.
کمان‌های تکیه گاهی هم زمان با طاق‌ها ساخته می‌شد و «تیران»‌ها تا پایان قسمت‌های دائمی تکیه گاه، در برابر فشارهای احتمالی مقاومت می‌کردند.
در تمام این مدت، شیروانی یک عضو گرانبهای استحکام محسوب می‌شد. شیروانی نه تنها با وزنه خود به دوام پایه‌های مستقیم می‌افزود، بلکه با پایه‌ی افقی خود، نقشی مساوی با نقش «تیران»‌ها در قسمت‌های زیرسازی ایفا می‌کرد. نصب ستونچه‌های لخت، آخرین عملیات را تشکیل می‌داد.
منبع مقاله :
شوازی، اگوست؛ (1392)، تاریخ معماری، ترجمه لطیف ابوالقاسمی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم